Het Verscholen Dorp in Vierhouten

Het Verscholen Dorp is een initiatief van Edouard Henri von Baumhauer, schuilnaam ‘De Boem’, en het echtpaar Dionisius  en Cornelia Bakker uit Nunspeet, met als schuilnamen ‘Opa Bakker’ en ‘Tante Cor’. Het ondergrondse dorp is vanaf juni 1943 een schuilplek voor gestrande geallieerde piloten en mensen die vanwege de jodenvervolging, het verzet of de gedwongen arbeidsinzet moeten vluchten. Het aantal bewoners van Het Verscholen Dorp varieert, maar schommelt meestal tussen de tachtig en honderd mensen. Enkele opmerkelijke bewoners zijn Herman Löwenberg, een vijfjarige jongen die alleen in het kamp aankomt, Lenie Duyzend, een schoolgenootje van Anne Frank, de Russische soldaat Koezma, de Duitse deserteur Peter en de Amerikaanse piloot James Wilson.

Gedurende anderhalf jaar wordt het Pas-Op-kamp niet ontdekt door de Duitse bezetter of collaborateurs. Dit lukt vanwege de hulp vanuit het verzet en dankzij de lokale bevolking die zwijgt. Er heersten strikte veiligheidsmaatregelen in het Verscholen Dorp, want met zoveel mensen is de kans op ontdekking groot. Bevoorrading vindt 's nachts plaats op afgesproken locaties en elk spoor in het bos wordt uitgewist. Voedsel werd in diepe gaten begraven, zodat het hier veilig en koel lag opgeslagen. In het bos worden paddestoelen geplukt om te eten. Er wordt geen honger geleden in het kamp.

Het dagelijks leven in de hutten is zwaar, maar het wordt dragelijker gemaakt door het organiseren van activiteiten. Er wordt gelezen, cabaretvoorstellingen gegeven en lesgegeven aan kinderen. De zondag is een speciale dag, dan kleden de mensen zich netter ondanks de uitdagingen van kou en vocht en vaak brengen Opa Bakker, Tante Cor of andere verzetsleden iets lekkers. Ook krijgt elke hut een naam. In het laatste oorlogsjaar slaat het noodlot toe. Op 29 oktober 1944 wordt het dorp per toeval ontdekt. Twee mannen van de Landstorm zijn in de bossen op zoek naar wild als ze opeens het geluid van houthakken horen. Landstorm Nederland is een militaire organisatie onder bevel van de SS’er Rauter. De Landstormers vertrouwen het niet en gaan op onderzoek uit waarna ze een jongen betrappen die water haalt. Ze denken een kamp vol terroristen te hebben gevonden, dus ze besluiten om extra hulp te halen bij De Paasheuvel, het Voormalig Kamphuis, waar de Duitsers een onderkomen hebben.

Door de extra tijd lukt het de meeste onderduikers om te vluchten, maar acht joden worden opgepakt en gevangengezet in de kelder van De Paasheuvel. In de kelder overlijdt één joodse vrouw, haar man wordt buiten bij de Paasheuvel gefusilleerd. De overige zes Joden worden gedwongen naar Het Verscholen Dorp te lopen waar ze ook zijn geëxecuteerd. Onder hen ook een zesjarige jongen. In 1994 is aan de Tongerenseweg in Vierhouten een monument opgericht ter herinnering aan deze fusillade.

Het indrukwekkende verhaal van Het Verscholen Dorp is door Aart Visser vastgelegd in het boek Het Verscholen Dorp: verzet en onderduikers op de Veluwe. Na de oorlog zijn enkele hutten van Het Verscholen Dorp gereconstrueerd als een eerbetoon aan de moedige mensen die daar hun toevlucht zochten.