Verloren vaderland

Op 1 september 1939 valt Duitsland Polen binnen. Ruim twee weken later doet de Sovjet-Unie hetzelfde. “Goddank, ze komen ons helpen”, denken de Polen. Ook Henryk Rećko verwacht veel goeds van de Russen. Dat Hitler en Stalin kort tevoren in het geheim Polen hebben verdeeld, weet hij niet. Dat wordt pas duidelijk wanneer de Russen alle jongens oproepen. Voor transport naar verre streken. Zo moet ook Henryk, 14 jaar oud, zijn thuis achterlaten.

Moskou is nog wel leuk. Maar al na zes weken vertrekken Henryk en zijn lotgenoten met de Trans Siberië Expres naar Vladivostok aan de Stille Oceaan. “Toen we daar aankwamen, dachten we: we kunnen hier oud worden of ervandoor gaan.” Met z’n drieën vluchten ze, de neus richting Polen. Maar het wordt onderweg zo koud dat ze afzakken naar Afghanistan en Iran. Daar treffen ze een groep Australische militairen die hen meeneemt naar Bagdad, Damascus, Palestina, Egypte en per schip naar New York. Drie maanden later steken zij over naar Engeland.

Engeland is het voorlopige doel. En niet alleen van Henryk. In Engeland zijn veel meer ontheemde Polen. Met duizenden maken zij zich op om hun land te bevrijden. Pas 16 jaar oud sluit hij zich aan bij de beroemde 1e Poolse Pantserdivisie van generaal Maczek. Aan het stuur van een Sherman-tank neemt hij in juni 1944 deel aan de landing in Normandië. Wat hij meemaakt is gruwelijk. Twee maten worden voor zijn ogen aan flarden geschoten. Tweemaal vliegt zijn tank in brand. “Je bent bang, maar je beseft ook dat je er niet komt door weg te rennen.”

Via België komt een deel van de divisie in Baarle-Nassau Nederland binnen. Henryk merkt het niet eens. “Wat wist ik van Nederland? Ik dacht alleen maar aan Polen.” Omdat hij na de Moerdijk niet verder kan naar Rotterdam, wordt hij ingekwartierd in het bevrijde Dongen. Hij neemt zijn intrek bij slager Snels en zijn gezin. Hier komt de dolende Henryk eindelijk even tot rust, hier voelt hij zich voor het eerst weer ergens thuis. Hier groeit bovenal een intense vriendschap tussen de Brabantse familie en hun Poolse bevrijder.

Maar zijn doel blijft Polen. Op weg door Noord-Duitsland beleeft hij het einde van de oorlog. Henryk en zijn kameraden kunnen echter niet meer terug naar hun vaderland. “Ons eigen land konden we niet bevrijden.” Maar waarheen dan? Zolang ze geen antwoord hebben bivakkeren ze op een stuk land bij Oldenburg. Na verloop van jaren gaat ieder ten slotte zijn eigen weg. Henryk keert in 1950 terug naar Brabant, waaraan hij zo goede herinneringen bewaart. Zijn thuis in Polen ziet hij niet terug. Hij wordt Nederlands staatsburger, trouwt en leidt later “een rustig leven op een Amstelveense flat”. Henryk Rećko overlijdt in 1999, 74 jaar oud.

Eerst was er de deal over Polen tussen Hitler en Stalin. Na de oorlog verdeelden de geallieerden Europa in invloed­sferen. Aan de voormalige soldaten uit het westen had het nieuwe communistische bewind in Polen geen enkele behoefte. Verstoken van een vaderland raakten zo duizenden Poolse soldaten als ballingen verspreid over andere landen. Met talrijke exotische achternamen als stille getuigen van hun diaspora.

Dit verhaal was onderdeel van Brabant Remembers, een programma rond 75 jaar Vrijheid in Noord-Brabant.