Hachelijk ontslag uit het Joodse werkkamp Havelte

De Duitsers beginnen in november 1943 met de aanleg van een groot vliegveld in Havelte: Fliegerhorst Havelte. Zo’n zeshonderd hectare groot wordt het. Het is bedoeld om het vliegveld in Leeuwarden te ontlasten.  

Er worden arbeiderskampen ingericht, waaronder een werkkamp voor vijfhonderd Joden aan de noordkant van de Havelterberg. Het wordt bevolkt met Joden in een gemengd huwelijk, dus getrouwd met een niet-Joodse vrouw.  

Vanaf maart 1944 zijn ze er aan het werk. Een van hen is de docent wiskunde Hans Freudenthal. Hij schrijft vrijwel dagelijks naar zijn gezin in Amsterdam en houdt minutieus een dagboek bij.  

Als het Dolle Dinsdag is, krijgen de mannen ontslag en gaan veelal lopend, fietsend of met de trein naar huis, de Jodenster verbergend onder hun jas. De meeste mannen besluiten -mede onder druk van de familie- onder te duiken tot de bevrijding. Zo ook Hans Freudenthal. Dat het geen gemakkelijke trip is beschrijft hij zo: 

“5 september. Onderweg een auto opgepikt, waar al drie vluchtenden in zaten en nog een bij kwam. Onderweg was mij gezegd, dat er geen treinen gingen. Bleek op het station [Meppel] niet waar te zijn. Tot vertrek op WC gezeten. 915  

met Friesche trein vertrokken. Vertrek uit Zwolle pas 1235. Daar vertrok ook trein met Duitsche burgers en soldaten naar het Noorden met veel Flak [Flug Abwehr Kanonen]. Deze trein is later bij Dedemsvaart in brand geschoten.  

Onze trein 1300 voorbij Wezep stop. Eruit. De bosschen in. Een stel vliegmachines eroverheen. Gaven vrij lang kans om weg te loopen. Vreeselijk schieten. Ongeveer 25 keer beschoten, met één groote tusschenpoos. 2 dooden, 1 zwaar, 3 lichtgewonden. Vreeselijk gezicht. Dokter van Oldebroek kwam. De dooden en gewonden waren te dicht bij de locomotief geweest. In de trein kindervacantiegroep 50 kinderen. Vrouw op een baar.   

Zal er nog een andere locomotief komen? (die was door 4 - 6 schoten getroffen). Weinig hoop. Loopen van daar naar huis? Dagen. Niet genoeg eten. Gevangenen met 4 marechaussees waren in de trein – onderduikers. Allemaal  ontsnapt. Een was al in Beilen uit de trein gesprongen en ontkomen, doordat de marechaussee op zijn collega schoot.   

1710 locomotief die de oude trein ophaalt, en nieuwe trein vertrekt. 1912 aan 1926 af Amersfoort.   2100 Muiderpoort. Heel druk bezet. Door deze onverwachte trein kwamen er nog veel menschen weg. B.v. menschen die van Amersfoort naar A’dam over Utrecht hadden willen gaan en bij Maarsen terug moesten – kapot gebombardeerde lijn. Ook Utrecht  – Leiden en Utrecht – Den Haag kapot. Er waren menschen uit onze trein naar Oldebroek en zelfs naar Nunspeet geloopen. Sommigen haalden de trein niet meer.  

In A’dam stemming alsof de Duitschers al weg waren. Ze zouden bij R’dam vechten. Landwacht schiet op publiek, dat na 8 uur op straat is”. 

Auteur: Wim van der Wijk

Uit de publicatie: 'Leestekens in het Holtingerveld' - Op zoek naar de geschiedenis in het landschap